Μαντείο Τροφωνίου

  Παιδιά γνωρίζετε ότι στην πόλη μας κατά την αρχαιότητα υπήρχε το Τροφώνιο Μαντείο; Πολλοί υποστηρίζουν ότι βρίσκεται στην περιοχή της Κρύας ή στο λόφο του Κάστρου, αν και τα τελευταία χρόνια έχει επανέλθει στο προσκήνιο η άποψη του ερευνητή - αρχαιολόγου κ. Βαλλά, που υποστηρίζει με επιχειρήματα ότι το μαντείο βρισκόταν στο λόφο του σημερινού Προφήτη Ηλία, δίπλα στον ναό του Διός Βασιλέως.

   Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή. Δεν ήταν απλό να επισκεφθεί κανείς ένα μαντείο και να πάρει χρησμό. Χρειαζόταν προετοιμασία ενός περίπου μήνα, ώστε να καθαρθεί και σωματικά και ψυχικά. Ο επισκέπτης όταν κρινόταν ότι ήταν έτοιμος, προσευχόταν, πλενόταν στα νερά της Έρκυνας και προσέφερε θυσίες στον Τροφώνιο και σε άλλους θεούς. Την κρίσιμη νύχτα, πριν την κάθοδο στον λεγόμενο "Λάκο του Αγαμήδη",  έπινε νερό από δύο πηγές. Η μία ήταν της Λήθης, για να ξεχάσει ο επισκέπτης ό,τι τον βάραινε και η άλλη της Μνημοσύνης, για να θυμάται ό,τι δει και ακούσει στο Μαντείο. Πηγαίνοντας με συνοδεία στο Μαντείο έκανε μια τελευταία προσευχή εμπρός σ΄ ένα άγαλμα του Δία και έπειτα κατέβαινε στον λάκκο, στα βάθη του υπογείου μαντείου. Η κάθοδος γινόταν με μια λεπτή φορητή σκάλα. Στο βάθος του λάκκου ο επισκέπτης έπρεπε να ξαπλώσει ανάσκελα και να χωθεί σε μια στενή τρύπα, βάζοντας πρώτα τα πόδια του. Στα χέρια του κρατούσε μελόπιτες, προσφορά στα φίδια της σπηλιάς, για να μην τον ενοχλούν. Εκεί έμενε επί ώρες στο απόλυτο σκοτάδι, περιμένοντας την εμφάνιση του "δαίμονος". Η παραμονή μέσα στο σπήλαιο του Μαντείου κρατούσε από μια έως αρκετές ημέρες.

  Στην έξοδό του από το Μαντείο ο επισκέπτης παραλαμβανόταν από ιερείς, που τον οδηγούσαν σε ένα δώμα,όπου έμεναν μαζί του για να συνέλθει. Σ' αυτό το δώμα έλεγε στους ιερείς τι είδε και τι άκουσε, οι δε ιερείς του υπενθύμιζαν την υποχρέωσή του, να μην διηγηθεί σε κανέναν άλλον τα φοβερά ακούσματα. Οι χρησμοί του Μαντείου έμεναν απόρρητοι.   

  Το όνομά του το μαντείο το οφείλει στον ήρωα Τροφώνιο, ο οποίος μαζί με τον αδελφό του Αγαμήδη ήταν αρχιτέκτονες και είχαν κατασκευάσει τον ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Όπως μας λέει ο Πίνδαρος, όταν οι αδελφοί τελείωσαν την ανέγερση του ναού, ζήτησαν από τον Απόλλωνα μια ανταμοιβή. Η Πυθία τους είπε ότι η ανταμοιβή θα τους δοθεί σε επτά ημέρες και αυτοί κατέφυγαν στον απόκρημνο λόφο, όπου την έβδομη ημέρα απεβίωσαν. Λέγεται, μάλιστα, ότι ο Τροφώνιος είχε εισχωρήσει σε ένα σπήλαιο του λόφου, όπου τον βρήκε ο θάνατος και το πνεύμα του έκτοτε στοίχειωσε την περιοχή.

   Για τη δημιουργία του Τροφώνιου Μαντείου υπάρχει ακόμα μια εκδοχή! Σύμφωνα μ' αυτήν, ο Υριέας τους είχε αναθέσει να κτίσουν ένα απόρθητο θησαυροφυλάκιο. Ο Τροφώνιος όμως το κατασκεύασε έτσι, ώστε να μπορεί κάποιος, αφαιρώντας έναν λίθο, να μπαίνει μέσα. Μόλις ολοκληρώθηκε η κατασκευή, τα δύο αδέλφια έμπαιναν κρυφά αφαιρώντας θησαυρούς, μέχρις που ο Υριέας κατάλαβε τις κλοπές και έστησε παγίδα για να τους πιάσει. Όταν λοιπόν ο Αγαμήδης πιάστηκε στην παγίδα, αναγκάστηκε ο Τροφώνιος να τον αποκεφαλίσει και να πάρει το κεφάλι του, για να μην αποκαλυφθεί η ταυτότητά τους. Μετά την πράξη του εξαφανίστηκε σε ένα χάσμα της γης, που ονομάστηκε «Λάκκος του Αγαμήδη». Έτσι ξεκινά η σχέση του με τον Κάτω Κόσμο.

 Το χάσμα ή σπήλαιο του Τροφώνιου ξεχάστηκε και ανακαλύφθηκε εκ νέου όταν οι Λιβαδείτες υπέφεραν από λιμό, και συμβουλεύτηκαν το μαντείο των Δελφών. Η Πυθία τους αποκάλυψε πως ένας ανώνυμος ήρωας είχε θυμώσει γιατί ήταν παραμελημένος. Έπρεπε, λοιπόν, να βρουν το τάφο του και να του προσφέρουν εφεξής λατρεία. Μετά από πολλές ανεπιτυχείς προσπάθειες ένας νεαρός βοσκός ακολουθώντας τις μέλισσες ανακάλυψε μια τρύπα στο έδαφος, ένα χάσμα δηλαδή. Εκεί αντί για μέλι συνάντησε έναν δαίμονα. Ο λιμός σταμάτησε και η Λιβαδειά απέκτησε το διάσημο μαντείο της.